‘જીવન સરિતાને તીરે..’ “ગુજરાતમિત્ર”ના સૌજન્યથી સાભાર –દિનેશ પાંચાલ Mo: 94281 60508
વાયુવેગે થતો વૈજ્ઞાનિક વિકાસ
દોસ્તો, સાયન્સ અને ટેક્નોલોજીના આજના યુગમાં નિત્ય નવા સંશોધનો થતાં રહે છે. દુન્યવી વિકાસ માટે એ જરૂરી પણ છે. આપણે ચાલણગાડીથી ચાર્ટર્ડ પ્લેન સુધી અને રિક્ષાથી રોકેટ સુધીનો વિકાસ કરી ચૂક્યા છીએ, એથી વિકાસની આ હરણફાળમાં હવે ઓછી ક્ષમતાવાળા નાના સાધનો નહીં ચાલે. જેમકે આજે મોટા મકાનો તોડવાના હોય ત્યાં હથોડાના હાથ ટૂંકા પડે છે, એથી ત્યાં બુલડોઝર જોઈએ અને સો માળના એપાર્ટમેન્ટનો પાયો ખોદવાનો હોય ત્યાં ત્રિકમના ટાંટિયા ટૂંકા પડે એથી ક્રેઈનની જરૂર પડે છે. એ જાણી રાખવા જેવું છે કે બુલડોઝર અને ક્રેઈન જેવા રાક્ષસી કદના સાધનોની શોધ પાસ્કલ નામના વૈજ્ઞાનિકે કરી હતી. આજે દુ:ખદ વાસ્તવિક્તા એ છે કે આવી સુંદર શોધ કરનારા મહાન વૈજ્ઞાનિકોના આપણે નામ સુદ્ધાં જાણતાં નથી અને કોડીના ય કામમાં ન આવતા ધધુપપુઓની બોલબાલા વધુ રહી છે. હમણાં ટીવી પર એ જોવા મળ્યું કે રાક્ષસી કદનો લોખંડનો મોટો ગોળો અથડાવીને એક બહુમાળી બિલ્ડીંગનું ડિમોલીશન કરાતું હતું. એ જોઈને વિચાર આવ્યો કે આ દ્રશ્ય હજારો માણસો જુએ છે પણ તેમને કોઈ આશ્ચર્ય થતું નથી. શ્રી રતિલાલ ‘અનિલ’એ એકવાર કાવ્યમાં ફરિયાદ કરેલી: ‘તાજનું શિલ્પકાવ્ય નિરખી હર્ષના અશ્રુ સહુ કોઈ લૂછે છે.. દાદ આપે છે સૌ શાહજહાંને.. એના શિલ્પીને કોણ પૂછે છે?’ મતલબ એ રાક્ષસી કદનો હથોડો શોધનારા પાસ્કલની હાલત પણ શાહજહાંના શિલ્પી જેવી હાલત થઈ છે. કોઈ એને યાદ કરતું નથી. પાસ્કલ આજે હયાત નથી પણ એની શોધ દ્વારા એ અમર થઈ ગયો છે. દુનિયાની નવરચના માટે એનો “યાંત્રિક હથોડો” ખૂબ ઉપયોગી નીવડ્યો છે.
દોસ્તો, ખૂબ ઝડપથી દોડતી આ દુનિયાને યથાશક્તિ ધક્કો મારીને વિલીન થઈ ગયેલા એક બીજા વિજ્ઞાનીને યાદ કરી લઈએ. હમણાં અખબારમાં વાંચ્યું કે ડોરવણ ગામે લગભગ રોજ ભૂકંપના આંચકા લાગી રહ્યાં છે. ભૂકંપ અને સુનામી એ બન્ને અતિથીના કૂળના ગણાય. એ ક્યારે ટપકી પડે તેની અગાઉથી જાણ થઈ શકતી નથી. પણ ૧૯૧૩માં લૂનો ગેટનબર્ગ નામના વૈજ્ઞાનિકે એક શોધ કરી તેનો ઉપયોગ કરી હવે ધરતીના પેટાળમાં ચાલતી ગુપ્ત ઉથલપાથલ વિષે જાણી શકાય છે. પૃથ્વીના પેટાળના એવા રિસ્કી એરિયાને એપિસેન્ટર કહેવામાં આવે છે. એ એપિસેન્ટરમાંથી ત્રણ પ્રકારના મોજા નીકળે છે. તેમાં ‘પીપ–વે’ નામના મોજા જમીનની સપાટી તરફ સીધી ગતિ કરે છે. અને ‘એસ–વેવ’ ત્રાંસી ગતિ કરે છે. મોજાઓ એક સેકન્ડમાં ૧૩ કિલોમીટરની ઝડપે ગતિ કરે છે. અને તેને આધારે ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ ભૂકંપનું એપિસેન્ટર શોધે છે.
હવે ધરતીકંપની જેમ રસોડુ ધ્રુજાવી દેનારા મિક્સર વિષે થોડું જાણીએ. ગૃહિણીઓ એને ‘મિક્સી’ કહે છે. (ગૃહિણીઓ દશામાનું વ્રત કરે છે પણ ક્યારેક મિક્સી બગડે ત્યારે હાથથી મસાલો વાટવામાં તેમની દશા બૂરી થઈ જાય છે) એ મિક્સીમાં નાના મોટા સ્ટીલના જાર હોય છે તેમાં ગોઠવેલી બ્લેડ વાટવા, કાપવા, કે વલોવવાના કામમાં આવે છે. ઈ.સ. ૧૯૨૨માં સ્ટીફન પોટલાવસ્કી નામના વૈજ્ઞાનિકે એની શોધ કરી હતી. દોસ્તો, વિમાન કે હેલિકોપ્ટરની જેમ અમને સબમરીન વિષે આજે પણ આશ્ચર્ય થાય છે. પાણીની અંદર ડૂબીને એ કેવી રીતે તરી શકતી હશે? આમ તો સબમરીન યુદ્ધલક્ષી ઉપકરણ છે. દરિયામાં ગુપ્ત રીતે એ ધારેલી જગ્યાએ પહોંચી શકે છે. સબમરીનને પાણીમાં ડૂબેલી રાખવા માટે એમાં પાણીની મસ મોટી ટાંકીઓ રાખવામાં આવી હોય છે. એ ટાંકીઓ ખાલી હોય ત્યારે સબમરીન સપાટી પર તરે છે. અને પાણીમાં એને અંદર લઈ જવી હોય ત્યારે ટાંકીમાં પાણી ભરવામાં આવે છે. એ ટાંકીઓમાં જરૂરી માપ પ્રમાણે પાણી ભરીને તેને દરિયામાં ધારેલી ઊંડાઈએ સ્થિર રાખી શકાય છે. જો કે આખી સબમરીન પાણીમાં ડૂબી જતી હોય તો અંદર માણસો કેવી રીતે રહી શકતા હશે એવો પ્રશ્નય થાય છે, પણ કદાચ એવા ઘણાં પ્રશ્નોના જવાબ સાધારણ માણસો પાસે નથી. એકવીસમી સદીના ટેક્નીકલ વિકાસની ગતિ માણસની જિજ્ઞાસા કરતાં વધુ છે એથી આપણાં ઘણાં અજ્ઞાનો અંત સુધી અકબંધ રહી જાય છે. એરોપ્લેનમાં જેમ પેટ્રોલનો પુરવઠો ભરચક હોય છે તેમ સબમરીનમાં ઓક્સિજન અને હવાની વ્યવસ્થા ભરપુર માત્રામાં કરવામાં આવે છે. વિશ્વમાં સૌથી મોટી સબમરીન રશિયાના ટાયફૂન ક્લાસની છે, તે ૧૭૫ મીટર લાંબી અને બે અણુ એન્જિનો વડે ચાલે છે.
આવી જ અટપટી શોધો કરનારા વિજ્ઞાનીઓ વિશેની અજીબોગરીબ વાતો ફરી ક્યારેક.
ધૂપછાંવ
માણસના બોલવાનો અવાજ ૩૦ ડેસિબલ હોય છે. માણસના કાન વધુમાં વધુ ૮૫ ડેસિબલનો અવાજ સહન કરી શકે છે. નવરાત્રિના માઈકો ક્યારેક તો ૨૦૦ કે ૨૫૦ કરતાંય વધુ ડેસિબલના અવાજે વાગે છે. બાળકો અને બીમાર વૃદ્ધોની શ્રવણેન્દ્રિય ખૂબ નાજુક શ્રવણક્ષમતા ધરાવે છે. આ આંકડાઓ પરથી જણાઈ આવે છે કે નવરાત્રિ કે ગણેશ ચતુર્થી જેવા ‘માઈકોત્સવ’ વેળા અતિ મોટા અવાજે માઈક વગાડવાથી સમાજના વૃદ્ધો અને બાળકોને કેટલી શારિરીક હાની થતી હશે?
